Deprem nasıl oluşur sorusu son günlerde sıklıkla sorgulanmaktadır. Depremler, tektonik levhalarda bulunan jeolojik fayların yer aldığı bölgelerde meydana gelen ve birbirine yaklaşan levhalarda daha sık görülen sismik şoklardır. Depremler, gezegenin tektonik plakaları hareket ettiren ve bu tür basınçları serbest bırakan iç basınçlarından kaynaklanan doğal olaylardır. Bununla birlikte yüzey bu salınımı ciddi hasara yol açabilecek bir titreme şeklinde hisseder.
Deprem ve Fay Hattı Nedir?
Fay olarak da bilinen jeolojik faylar, yer yüzeyini oluşturan kaya bloklarında var olan ve yapılarında göreli yer değiştirmelere neden olan kırıklardır. Jeolojik fay, parçalarının yer değiştirmesinden sorumlu olan bir kaya bloğunun veya yüzeyin dar bantlarının yırtılması veya ayrılmasıdır. Enerjinin birikmesi ve bunun jeolojik fay bölgelerinde nihai olarak salınması, depremlerin meydana gelmesinden sorumlu olan faktörlerden biridir.
Bu jeolojik olay, bir kuvvetin, genellikle tektonik plakaların uyguladığı basıncın bir sonucu olarak ortaya çıkar ve uygulanan basınç, kaya tabakalarının direnç ve plastisite kapasitesini aşarak bunların parçalanmasına neden olur. Bunun sonucunda da deprem meydana gelir. Peki, deprem nasıl oluşur? Depremler jeolojik fayların ve tektoniğin sonucudur. Deprem, litosferde meydana gelen jeolojik olaylar sayesinde dünya yüzeyinde meydana gelen ani ve yoğun bir sarsıntı türüdür.
Depremlerin meydana gelmesi doğrudan tektonik plakaların hareketiyle ve daha spesifik olarak Dünya içindeki bir kayanın kırılması anlamına gelen faylanma veya jeolojik bozulma ile ilgilidir. Bazı durumlarda, bu fay yüzeyde bile görülmez. Ancak yoğunluğu o kadar büyüktür ki, üretilen titreşimler hissedilebilir.
Farklı tektonik plakaların etkileşimi, gerilim bölgesi dediğimiz, yani iki kaya kütlesi arasındaki etkileşimin yoğun olduğu ve sürekli bir efor üreten bölgelere neden olur. Böylece, bu gerilim kayaların direnç sınırlarını aştığında, bazı kırılmalar meydana gelir ve bu da kendilerini titreme ve titreşimler şeklinde gösteren büyük miktarda enerji açığa çıkarır.
Depremler neredeyse her zaman Dünya yüzeyinin altında bulunan kaya bloklarının oturmasıyla ilişkilendirilir. Bunlar Dünya’nın en dış tabakası olan yer kabuğunda oluşan sarsıntılardır. Teknik açıdan bakıldığında, depremler yerin altında biriken enerjinin salınmasıdır. Bu, kaya bloklarının oturmasına neden olan ve sarsıntılara neden olan bir salınımdır. Şiddet açısından depremler, en zayıf için 1’den en güçlü için 10’a kadar değişen, Richter Ölçeği adı verilen bir endekste ölçülür. Ancak, maksimum indekse ulaşmayı başaran bir depremin kayıtları hiçbir zaman olmamıştır. Yerkabuğundaki titremelerin üç ana nedeni vardır: heyelanlar, volkanizma ve tektonik.
Heyelanların neden olduğu sarsıntılar önemsizdir ve genellikle daha az dirençli kaya türleri iç kaya bloklarının yırtılması veya kaymasıyla oluşan bazı iç konaklamalardan kaynaklanır. Bu sarsıntıların yoğunluğu genellikle küçüktür.
Volkanizmanın neden olduğu sarsıntılar biraz daha güçlü olabilir, ancak volkanlara yakın bölgelerde bulunur. Büyük basınç altında hapsolmuş magma veya gazların bir miktar kırılması veya iç patlamasıyla meydana gelirler. Etkileri genellikle uzun mesafelerde hissedilmez.
Tektonizm, depremlerden sorumlu ana faktördür. Bildiğimiz gibi, yer kabuğu tek bir katman değil, tektonik plakalar adı verilen çok sayıda bloktan oluşur. Bu plakaların çoğu sürekli olarak zıt yönlerde çarpışıyor. Dünyadaki depremlerin çoğu bu temas bölgesinde meydana gelir. Ayrıca, bu plakalar arasındaki temas kuvveti kayaların direncinden daha güçlü olduğunda, kırılırlar ve jeolojik fayları oluştururlar. Bu faylar kaya bloklarının tekrar bir araya gelmesine neden olduğunda depremler yaşanır. Depremin meydana geldiği Dünya’nın altındaki noktaya hiposantr denir ve yüzeyde tezahür ettiği merkez bölgeye episantr denir.
